Uchwalona w 2015 r. Ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu i wprowadzony na jej mocy obowiązek sporządzenia przez wszystkie województwa audytu krajobrazowego, oprócz nałożenia na samorząd województwa odpowiedzialności za wyłonienie najcenniejszych krajobrazów, pozwoliła równocześnie na integrację ochrony i kształtowanie krajobrazu z prawną ochroną przyrody, dóbr kultury i planowaniem przestrzennym oraz kształtowanie prawa lokalnego na poziomie gminnym (poprzez rekomendacje i wnioski). W ten sposób krajobraz, jego zasób i jakość uzyskał rangę regionalną, a jego ochrona i kształtowanie staje się częścią zarządzania rozwojem regionu.
Audyt krajobrazowy jest narzędziem polityki przestrzennej, ukierunkowanym na ochronę, gospodarowanie i planowanie przestrzeni w aspekcie krajobrazowym. Wieloetapowość i długotrwałość opracowania (ponad 5 lat, początek w drugiej połowie 2019 r.), obejmująca identyfikuję, charakterystykę i ocenę wszystkie krajobrazy województwa, doprowadziła do wskazania grupy krajobrazów o najwyższych wartościach dla społeczności – tzw. krajobrazów priorytetowych.
Krajobrazy priorytetowe i ich wskazanie dokonane zostało na podstawie ścisłych, precyzyjnych i mierzalnych kryteriów, zgodnie z jednolitą dla całego kraju metodyką określoną w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2019 r. w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych. Wieloetapowa metoda w sposób obiektywny i oparty na dowodach, eliminując możliwość swobodnej, subiektywnej i uznaniowej kwalifikacji, wskazała na obszarze województwa 69 krajobrazów, o szczególnej cenności i ważności dla społeczności lokalnej i regionalnej.
Aspektem użytkowym audytu, oprócz wskazania krajobrazów priorytetowych jest zestaw rekomendacji, wskazań, propozycji i zaleceń w zakresie ochrony, kształtowania i rekultywacji/rewitalizacji krajobrazów priorytetowych i chronionych, które winny być uwzględnione w treści dokumentów planistycznych na poziomie regionalnym i lokalnym, zobowiązując samorządy do znacznie większego niż dotąd respektowania w swoich rozstrzygnięciach planistycznych potrzeb ochrony krajobrazu.
Rekomendacje te pozwolą na prowadzenie świadomej polityki krajobrazowej w województwie, umożliwiając weryfikację rzeczywistej wartości dotychczasowych obszarów cennych krajobrazowo (parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, parki kulturowe i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe) oraz ewentualną, opartą na dowodach korektę ich granic.
Audyt wskazuje tzw. lokalne formy architektoniczne zabudowy (tzw. LFA) – obiekty wyjątkowe w krajobrazie priorytetowym, wyróżniające się spośród innej, powszechnie otaczającej zabudowy swoistą autentycznością i odrębnością, wynikającą z uwarunkowań historycznych, kulturowych lub materiałowych – dowody przeszłości, ale również wzorce do naśladowania.
Audyt krajobrazowy jest dokumentem uchwalanym przez sejmik województwa, stanowiąc podstawę do podejmowania działań w zakresie ochrony i kształtowania krajobrazu w województwie. Nie jest on aktem prawa miejscowego, ale ma wpływ na inne dokumenty i działania podejmowane przez jednostki samorządu terytorialnego. Jego rekomendacje i wnioski mają charakter wytycznych/wskazań do konstruowania ustaleń aktów planowania przestrzennego gmin i samorządu województwa.
