Rewitalizacja, z łac. re+vita – dosłownie: przywrócenie do życia, ożywienie (ang. revitalization, urban renewal, urban redevelopment), to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji.
Program rewitalizacji – jest podstawowym narzędziem prowadzenia rewitalizacji. Stanowi on płaszczyznę koordynacji różnorodnych działań ukierunkowanych na realizację wizji i osiągnięcie celów rewitalizacji obszaru rewitalizacji. Program rewitalizacji jest niezwykle ważnym dokumentem. Musi on sprostać wymaganiom, jakie związane są z cechami rewitalizacji, jej wielowątkowością, kompleksowością, koniecznością zaangażowania mieszkańców i wielu innych podmiotów, skoordynowaniem pracy różnych ośrodków władzy. Program rewitalizacji porządkuje działania rewitalizacyjne i nadaje całemu procesowi niezbędne ramy formalne.
Partycypacja. Pojęcie partycypacji można zdefiniować jako mniej lub bardziej bezpośrednie uczestnictwo obywateli w życiu społecznym, publicznym i politycznym. Termin partycypacja, stosowany na ogół z dodatkowym określeniem, np. społeczna, obywatelska, publiczna, indywidualna, wspólnotowa, wertykalna, horyzontalna, używany jest w trzech zasadniczych znaczeniach:
Partycypacja społeczna (horyzontalna, wspólnotowa) to udział jednostek w działaniach zbiorowych, podejmowanych w społeczności/ach, do których one przynależą lub w których żyją na co dzień. W szczególności chodzi tu o ich aktywną obecność w procesie powstawania i funkcjonowania (lokalnych) grup obywatelskich i organizacji pozarządowych, stałe lub okazjonalne podejmowanie roli wolontariusza itp.
Partycypacja publiczna to angażowanie jednostek w działania struktur i instytucji demokratycznego państwa, a więc instytucji władzy publicznej oraz zarządzanych przez nie i podległych im organizacji sektora publicznego. Partycypacja publiczna może przejawić się na wiele sposobów: aktywność publiczna, angażowanie obywateli, partycypacja wyborcza oraz partycypacja obowiązkowa.
Na aktywność publiczną składają się działania inicjowane przez obywateli – i przez nich kontrolowane – po to by wpłynąć na decyzje podejmowane przez przedstawicieli władz publicznych lub wyborców. Jest wiele form, w jakich aktywność publiczna może się przejawiać. Są to m.in.: lobbowanie, protest, nieposłuszeństwo obywatelskie, edukacja publiczna i rzecznictwo. Obywatele, którzy są zainteresowani tego typu działaniami, by były one skuteczne, na ogół muszą się zorganizować, zdobyć niezbędne informacje i środki, dobrać właściwe strategie i taktyki, a w końcu umiejętnie je wdrożyć, co wymaga posiadania (bądź nabycia) odpowiednich kompetencji. Zasadniczo w ten sposób w życiu wspólnoty mogą uczestniczyć członkowie społeczności lokalnych, społeczności funkcjonalnych lub grup interesu, mogą też indywidualni obywatele, choć w tym przypadku o sukces trudniej.
Angażowanie obywateli jako kategoria partycypacji publicznej obejmuje działania inicjowane i kontrolowane przez władze publiczne w toku wypełniania ich statutowych zadań administracyjnych lub zarządczych. Zasadniczym celem tych działań jest doskonalenie procesu decyzyjnego i jakości świadczonych usług publicznych tak, by zapewnić wokół nich możliwy konsensus oraz wsparcie i przychylność obywateli. Zazwyczaj wchodzący tu w grę typ aktywności określa się terminem konsultacji społecznych. Działania konsultacyjne mogą być podejmowane na różnych szczeblach organizacji życia publicznego i dotyczyć zarówno kształtu i kierunków polityk publicznych, jak i sposobów ich realizacji. Konsultowana może być zatem i reforma emerytalna i godziny otwarcia przedszkoli w danej gminie.
Partycypacja obligatoryjna to te formy aktywności obywateli, które prawo uznaje za przymusowe – bowiem stanowią one wsparcie władz publicznych, niezbędne dla wypełniania przez nie ich statutowych funkcji i zadań. Przede wszystkim chodzi tu o obowiązkowe płacenie podatków, które są podstawowym wkładem, jaki wnosi obywatel w funkcjonowanie wspólnoty politycznej, której jest członkiem. Drugim przejawem partycypacji obligatoryjnej jest ława przysięgłych – instytucja kluczowa dla amerykańskiego systemu sądownictwa; w pewnym zakresie polskim odpowiednikiem byłaby tu instytucja ławników sądowych.
Obszar zdegradowany – to obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu występowania na nim dużej ilości negatywnych zjawisk społecznych takich jak bezrobocie, przestępczość, ubóstwo, niski poziom edukacji lub kapitału społecznego oraz niewystarczający udział mieszkańców w życiu publicznym i kulturalnym. Dodatkowym warunkiem uznania terenu za obszar zdegradowany jest występowanie na nim przynajmniej jednego z negatywnych zjawisk gospodarczych (np. niski poziom przedsiębiorczości), środowiskowych (np. obecność odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska), przestrzenno-funkcjonalnych (np. brak dostępu do podstawowych usług lub ich niska jakość) i technicznych (np. degradacja stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym mieszkalnych).
Obszar rewitalizacji – to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego. Cechuje się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych. Od całości obszaru zdegradowanego wyróżnia go istotne znaczenie dla rozwoju miasta. To właśnie na tym obszarze gmina zamierza prowadzić działania rewitalizacyjne
Miejscowy plan rewitalizacji – szczególna forma miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jaka może być uchwalana dla obszaru rewitalizacji (po uprzednim uchwaleniu gminnego programu rewitalizacji).
Specjalna strefa rewitalizacji – jest ustanawiana na obszarze rewitalizacji przez Radę Gminy na okres maksymalnie 10 lat. Jej wprowadzanie pozwala na uproszczenie procedur administracyjnych związanych z realizacją Gminnego Programu Rewitalizacji oraz umożliwia korzystanie ze szczególnych udogodnień i specjalnych procesów.
Komitet rewitalizacji – to forum współpracy i dialogu interesariuszy rewitalizacji (m.in. mieszkańców, wspólnot mieszkaniowych, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, szkół publicznych i niepublicznych, ośrodków kultury itp.) z organami gminy.
